Η χλωρίς της Τσακωνιάς

Εντολή της Ακαδημίας του Βερολίνου περιηγήθην χάριν γλωσσολογικών μελετών κατά το θέρος 1874 επί δύο μήνας την Αργολίδα, Αχαϊαν, Ηλίδα, Μεσσηνίαν και Λακωνίαν, τρεις δε εβδομάδας έμεινα ρις την Τσακωνιάν προς μελέτην της Τσακώνικης Διαλέκτου. Δύο διατριβάς μου περί της διαλέκτου ταύτης εδημοσιεύσεν η Ακαδημία εις τα Monatsberichte του 1875, μοι εχορήγησε δε τα μέσα, όπως κατά το θέρος του 1875 δυνηθώ να μέινω επί 3 1/2 μήνας εις την Τσακωνιά προς πλήρη εκμάθησιν της Τσακώνικης. Τσοπάνιδες, γέροντες και γριαί υπήρξαν οι δάσκαλοί μου. Τρίτην φοράν περιήλθον την Τσακωνιά κατά το 1880.
Τη συνδρομή της Ακαδημίας εξεδόθη η Zakonische GRammatik, erste Halfte. Το περιοδικόν σύγγραμμα Archiv tur mittel = und neugriechiechische Philologie, του οποίου εν έτει 1881 εξέδωκα τα δύο πρώτα τεύχη, περιέχει διάφορους διατριβάς περί της γλώσσης και του ιδιωτικού βίου των τσακώνων. Μερικαί διατριβάς της αυτής φύσεως ευρίσκονται διεσπαρμένα εις γερμανικά και ελληνικά περιοδικά, άλλας έστειλα εις τον εν Κωνσταντινουπόλει Φιλολογικόν Σύλλογον. Το λεξικόν της Τσακώνικης Διαλέκτου, περιέχον εξ περίπου χιλιάδας λέξεων καθαρώς Τσακώνικων, είνε προ πολλού έτοιμον προς δημοσίευσιν, έστειλα δε ήδη μέρος αυτού προς εκτύπωσιν εις τον εν Βερολίνω εκδοτικόν οίκον Weidmann.
Η ενταύθα Λαογραφική Εταιρεία ετύπωσε προ ολίγου την νεοελληνικήν και τσακώνικην μου μετάφρασιν του γερμανικού παραμυθιού Schneewittchen (Πεντάμορφη του Κόσμου), ανέλαβε δε και την δημοσίευσιν διατριβής μου “Ευχαί, κατάραι και όρκοι των Τσακώνων”. Εις δε την Βασ. Γεωργικήν Εταιρείαν οφείλεται η δημοσίευσις της ανά χείρας υμών διατριβής περί των τσακώνικων ονομασιών των δέντρων, θάμνων, φυτών, καρπών, και ανθέων της Τσακωνιάς. Ουδέποτε έπαυσα να καταγίνομαι εις την περίεργον ταύτην αρχαίαν διάλεκτον και να την ομιλώ, οσάκις μοι παρουσιάζεται ευκαιρία. Είμαι ο μόνος επί γης άνθρωπος, μη Τσάκων, ομιλών και γράφων αυτήν.
Σκοπός των πολυετών μου μελετών ήτο να αποδείξω ότι οι Τσάκωνες δεν είε Σλαβικής καταγωγής, αλλά απόγονοι μικράς λακωνικής φυλής, ήτις επί Ρωμαίων απεσπάσθη των λοιπών Λακώνω και κατέφυγεν εις τα ανατολικά οροπέδια και τας ανατολικάς υπώρείας του υψηλού όρους Πάρνωνα (Μαλαβού). Λόγω της εκεί πλήρους αυτών απομονώσεως και του επί του όρους βίου αυτών διέσωσαν μεν την αρχαίαν αυτών γλώσσαν, δια τους αυτούς όμως λόγους υπέστη αυτή πολλάς και ποικίλας εξελίξεις των διεπόντων αυτήν φθογγολογικών νόμων, διαφόρων της κοινής ελληνικής. Οι φθογγολογικοί νόμοι της αρχικής λακωνικής διαλέκτου εξειλιχθησαν περαιτέρω και νέους τοιούτους εδημιούργησεν η εις το όρος απομόνωσις, ούτως ώστε συν τω χρόνω πολλαί λέξεις κατέστησαν αγνώριστοι λ.χ. το σπάρτον (σπάρτιον) έγεινε πάντι (phandi), η σταφίδα κιαθία, η φιάλη (δωρ. φιάλα) θιά, η κνίδη (τσουκνίδα) αχρζία, ο στρύχνος (στύφνος) κιουχρέ, η σκλήθρα (δωρ. σκάθρα) κράτσζα, η ρίζα σζίνδα (schinda), η κληματόραβδος (κληματόβεργα) κραματόσζαμδα κλπ κλπ. Παρ΄ όλας όμως τας εξελίξεις ταύτας η Τσακώνικη έμεινε γνήσια θηγάτηρ της αρχαίας λακωνικής διαλέκτου. Αλλά τώρα η επικοινωνία με των λοιπών ελλήνων και προ πάντων το σχολείον αρχίζει να επιδρά επί του λεκτικού της διαλέκτου.
Όταν δια δευτέραν φοράν (1875) επρόκειτο να μεταβώ εις την Τσακωνιάν επεσκέφθην τον μακαρίτην Θεόδ. Χέλδραϊχ, μεθ΄ ού συνεδεόμην δια στενής φιλίας. Λόγου γενομένου περί του σκοπού του ταξιδιού μου μοι συνέστησεν ούτος να επιστήσω την προσοχήν μου εις την χλωρίδα της Τσακωνιάς και ιδίως εις τα επί της ανατολικής πλευράς του Πάρνωνος άγρια φυτά, και να φέρω δείγματα αυτών με των εγχωρίων ονομασιών. Την δυτικήν πλευρά του όρους τούτου, προς τον Άγιον Πέτρον, εξηρεύνησαν διάφοροι βοτανικοί, ο Sibthorp, ο C. Fraas, ο Θ. Ορφανίδης και αυτός ο Χέλδραϊχ. Ο C. Fraas επήγε και εις την Καστάνιτσαν και διηρεύνησε το από Καστανίτσης μέχρις Αγίου Πέτρου μέρος επί 10 ημέρας, αλλά το σύγγραμμά του Synopsis plantarum florae classicae. 2te Ausgabe. Brlin 1970 δεν περιέχει καμμίαν τσακώνικην ονομασίαν φυτού.
Ηκολούθησα την συμβουλήν του Χέλδραϊχ και συνέλεξα τας τσακώνικας ονομασίας πολλών δένδρων, θάμνων, φυτών κτλ και έφερα εις Αθήνας πολλά δείγματα φυτών και φύλλα δένδρων και θάμνων. Εις επανειλημμένας δε συνεργασίας προσδιορίσαμεν τα εις εμέ άγνωστα είδη φυτών και του ςλατινικούς αυτών όρους. Δια τούτο πιστεύω ότι οι βοτανικο΄δεν θα εύρωσι λάθη εις την μονογραφίαν ταύτην. Όσον δε αφορά τας τσακώνικας ονομασίας, εγγυώμαι περί της ακριβούς αποδόσεως αυτών, όσον ταύτην καθιστά εφικτήν το ελληνικόν αλφάβητον. Οι Τσάκωνες, πλην των συμφώνων της νεοελληνικής, έχουσι και άλλα δέκα ή ένδεκα, έχουσι τα πραγματικά δασέα τ^c (t+h), κ^c (k+h), π^c (p+h), έχουσιν εκτός της κοινής προφοράς των ν, λ, ρ και μίαν άλλην των ν, μία άλλην του λ, και δύο άλλας του ρ, έχουσι και το j, ως προφέρεται εις το γαλλικόν jardin και το ch, ως προφέρεται εις το chien. Αυτός είνε ο λόγος δι΄ όν οι Τσάκωνες δεν γράφουν την γλώσσαν των, δι αυτόν δε τον λόγον μεταχειρίσθην εις την τσακώνικην μου γραμματικήν ιδιαίτερον λατινικόν αλφάβητον προς ακριβή απόδοσιν των Τσακώνικων φθόγγων.
Όταν ο μακαρίτης Σπ. Μηλιαράκης εν έτει 1910 εξέδωκε “Τα δημώδη ονόματα των φυτών, προσδιορισμένα επιστημονικώς υπό Θ. Χέλδραϊχ”, εξεπλάγην αναγνούς εν τω προλόγω, ότι το βιβλίον τούτο εξεδόθη ούχι εκ του χειρόγραφού του Χέλδραϊχ, το οποίον φαίνεται ότι επωλέσθη, αλλ΄ εκ των δελτίων, αίτινα είχε προ οφθαλμών κατά την σύνταξιν του έργου του. Ούτω δε εξηγείται το ότι εκ της ιδικής μου συλλογής το βιβλίον αυτό περιέχει μόνον 6 ονομασίας Τσακωνικάς, ενώ ο Χέλδραϊχ είχεν αντιγράψει πολλάς.
Παραδίδων εις την δημοσιότητα την μονογραφίαν ταύτην ευελπιστώ, ότι θα κινήση το ενδιαφέρον των βοτανικών, των ελληνικστών, των γλωσσολόγων και των εθνολόγων.

Δρ Μιχαήλ Δέφνερ

Προσθήκες και διορθώσεις Θ.Π. Κωστάκης