Σύντομη γραμματική της Τσακώνικης Διαλέκτου

Από τα 1668, όταν δ Evliyâ Tchelebi κατάγραψε τις λίγες τσακωνικές λέξεις πού αποτελούν το παλιότερο γραπτό δείγμα της διαλέκτου κι έκανε τις πρώτες σωστές παρατηρήσεις του γι αυτή, ώς τά 1922 που δημοσίευσε δ Δέφνερ το αξιόλογο Λεξικό τής Τσακωνικής, και τό 1934, πού δ Pernot παρουσίασε τη σοβαρή του μελέτη γιά τή διάλεκτο, αρκετοί ακόμη επιστήμονες, δικοί μας και ξένοι, ενδιαφέρθηκαν γι’ αυτή κι εδημοσίευσαν άρθρα και μελέτες τους. Όλοι όμως αυτοί, είτε επί τόπου μελέτησαν είτε έμμεσα είδαν τή διάλεκτο, περιορίστηκαν và εξετάσουν τό ένα μόνο από τά δύο ίδιώματά της, τό νότιο, ενώ τό βόρειο, πού παρουσιάζει αρκετές διάφορες άπό τό πρώτο, δεν εξετάστηκε ώς σήμερα συστηματικά.

Γι’ αυτό ή μικρή αύτη εργασία πού δημοσιεύεται σήμερα κύριό σκοπό έχει νά εκθέση σύντομα στο πρώτο μέρος της τή γραμματική του ιδιώματος πού μιλιέται στα δύο βορειότερα τσακωνικά χωριά, στην Καστάνιτσα και τή Σίταινα, και νά σημείωση τις διάφορες πού παρουσιάζει τό ιδίωμα αυτό άπό τό Ιδίωμα τών υπόλοιπων τσακωνικών χωριών. Στο δεύτερο μέρος τής μελέτης εξετάζεται, επίσης σύντομα, τό τρίτο τσακωνικό ιδίωμα, πού μιλιόταν ώς τά 1924 στις τσακωνικές αποικίες τής Προποντίδας, στά χωριά Βάτκα και Χαβουτσί.

Επειδή όμως και γενικότερο σκοπό ε’χει ή μελέτη, νά συμβάλη δηλαδή γενικά στην εξέταση τής διαλέκτου, γι” αυτό, όπου ή απόδειξη ενός φαινομένου απαιτούσε, χρησιμοποιήθηκαν παραδείγματα και άπό τό νότιο ιδίωμα, με σαφή τότε δήλωση τής προέλευσής τους.

Τό νότιο τσακωνικό ιδίωμα, πού σημειώνεται γιά συντομία (Λ), μιλιέται στήν κωμόπολη Λεωνίδιο 1, σημερινή πρωτεύουσα τής επαρχίας Κυνουρίας, και στά χωριά Πραγματευτή (ή), Πέρα Μέλανα (τά), Σαπουνακέικα (τά), Τυρός, “Αγιος Αντρέας και Πραστός. Ή Σαμπατηγή, επίνειο τής Πραγματευτής, τό Λιβάδι, επίνειο τών Μελάνων, ή Παραλία Τυροϋ, επίνειο Τύρου και Σαπουνακέικων, ή Βασκίνα, ορεινή περιοχή τοϋ Λεωνιδίου, και ή Παλιόχωρα, δπου ελάχιστες μόνιμες κατοικίες Τυριωτών, είναι μικροί συνοικισμοί δπου μιλιούνται επίσης τά τσακώνικα, ενώ στήν Πλάκα, επίνειο τοϋ Λεωνιδίου, ή διάλεκτος παραχώρησε πιά τή θέση της στήν κοινή νεοελληνική.

Άπό τά δύο χωριά, ατά όποια μιλιέται τό βόρειο τσακωνικό ιδίωμα, πού σημειώνεται (Κ), ή Καστάνιτσα βρίσκεται σε ϋψος 1040 μ.* από τή θάλασσα, μιάμιση περίπου ώρα Δ τοϋ Πραστοϋ και μία ΝΑ τοϋ “Αϊ Αιά, πού έχει ϋψος 1935 μ. και είναι άπό τις ψηλότερες κορυφές τοϋ Πάρνωνα.

Τό χωριό είναι χτισμένο σε σαμαρόαχημη ράχη, μέσα σε πλατιά χαράδρα που άνοίγεται προς ΒΑ, και ε’χει 900 περίπου κατοίκους, που οι κυριότερες ασχολίες τους είναι ή γεωργία και ή άσβεστοποιία. Άπό τά κυριότερα προϊόντα τοΰ χωριοΰ είναι οι πατάτες, τό σπουδαιότερο δμως εισόδημα προέρχεται άπό τά κάστανα, άπό τά όποια πήρε τό χωριό και τ’ δνομά του. Το δάσος τών καστανιών απλώνεται Ν τοΰ χωρίον ώς τά σύνορα τοΰ εξω τσακωνικοΰ χωριού “Αγιος Βασίλειος, δύο ώρες Ν τής Καστάνιτσας.

Στήν άσβεστοποιία οι Καατανιτσιώτες εργάζονται τό χειμώνα, ειδικότερα άπό τοΰ Αγίου Δημητρίου ώς τό Πάσχα. Σε δμάδες άπό 10 ώς 15 δίτομα, με άνάλογον άριθμό ύποζυγίων, φεύγουν άπό τό χωριό τους, με επικεφαλής το «μάστορα», γιά τή Νεμέα, τή Μεσσηνία, την Αττική, γι’ άλλον, άπ’ δπου γνρίζονν ατό χωριό τονς τή Μεγάλη Βδομάδα.

Ή Σίταινα1, τό δεύτερο χωριό στο όποιο μιλιέται τό ιδίωμα, βρίσκεται τέσσερα περίπον χλμ. Β τής Καστάνιτσας και είναι χτισμένη σε δύο συνοικίες, μέσα σε χαράδρα πού βλέπει άνατολικά. Μόλο πού οι κάτοικοι της παράγουν τό δνομα τοΰ χωριού άπό τό σίτος, πράγμα άπίϋανο, και άντί&ετα άπό την Καστάνιτσα, πού είναι σχετικά εύφορο χωριό, οι 60 περίπου οικογένειες της” Σίταινας είναι φτωχές.

Οι Σιταινιώτες ΰεωροΰν τήν Καστάνιτσα «Χώρα», πόλη δηλαδή, δπως τά χωριά τής περιφέρειας τοΰ Λεωνιδίου θεωρούσαν παλιότερα και δνομάζουν και σήμερα συνήθως τον Πραστό, και δπως τά -χωριά, τής νότιας Τσακωνιάς, εκτός άπό τον “Αγιο Αντρέα, δνομάζουν σήμερα το Λεωνίδιο.

Θανάσης Π. Κωστάκης